''Συνεχώς ξεχνάω τα ονόματα των ανθρώπων. Μόλις την περασμένη εβδομάδα συνάντησα μια κυρία που μένει λίγο παρακάτω από το σπίτι μας. Ήξερα ακριβώς ποια ήταν, αλλά δεν μπορούσα να θυμηθώ το όνομα της. Βρέθηκα σε τόσο δύσκολη θέση.. Αυτό μου συμβαίνει όλο και συχνότερα τελευταία. Ανησυχώ. Πρόκειται να επιδεινωθεί; Μήπως πάσχω από τη νόσο Alzheimer ή από άνοια;"
Αυτές οι σκέψεις κατακλύζουν καθημερινά ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα με τη μνήμη τους (βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη) και τις λοιπές γνωστικές λειτουργίες όπως είναι π.χ. η προσοχή, οι εκτελεστικές λειτουργίες (περιλαμβάνουν μια σειρά από σύνθετες δεξιότητες όπως η διεύθυνση της προσοχής, ο σχεδιασμός, ο προγραμματισμός, η ρύθμιση και ο έλεγχος της εκούσιας συμπεριφοράς), η ομιλία, οι οπτικοχωρικές και οπτικό-αντιληπτικές ικανότητες (Οι οπτικοχωρικές λειτουργίες χρησιμοποιούνται για την ανάλυση, την κατανόηση και τη διαχείριση του χώρου στον οποίο ζούμε). Αυτές οι λειτουργίες περιλαμβάνουν διαδικασίες όπως η νοητική πλοήγηση, η απόσταση και αντίληψη του βάθους, η οπτικοχωρική κατασκευή, η νοητική περιστροφή. Εργασίες όπως η ανάγνωση ενός χάρτη ή η καθοδήγηση μας μέσα στην πόλη, αλλά και άλλα πράγματα, όπως το να μαντέψουμε πόσο μακριά είναι το αυτοκίνητο, για να αποφασίσουμε αν πρέπει ή όχι να διασχίσουμε το κόκκινο φανάρι, ή το να περπατάμε χωρίς να χτυπήσουμε.
Αν για τη γλώσσα το κυρίαρχο ημισφαίριο ήταν το αριστερό, για τις λειτουργίες που αφορούν την αντίληψη, το κυρίαρχο ημισφαίριο είναι το δεξί. Η χωρική ανάλυση, η αναγνώριση των προσώπων, οι χάρτες και τα αντικείμενα, η μουσική επεξεργασία, οι σωματαισθητικές αισθήσεις, ο μιμητισμός και οι χειρονομίες του προσώπου και οι κινητικές δραστηριότητες που δεν απαιτούν λεκτικό έλεγχο κατά κύριο λόγο ρυθμίζονται από τον ινιακό και τον βρεγματικό λοβό του δεξιού ημισφαιρίου και οι συνδέσεις τους με το υπόλοιπο του εγκεφάλου.
Πολλοί άνθρωποι λοιπόν, διαπιστώνουν ότι καθώς μεγαλώνουν, η μνήμη τους γίνεται ολοένα και λιγότερο αξιόπιστη. Ίσως, όπως και στο παραπάνω παράδειγμα, συναντούν κάποιον του οποίου το πρόσωπο τους είναι γνωστό, αλλά αδυνατούν να θυμηθούν το όνομα του. Το πρόβλημα με τη μνήμη είναι συνήθως πιο έντονο στην ανάκληση ονομάτων. Μπορεί όμως κάποιος που η μνήμη του οποίου όσον αφορά ονόματα είναι διαταραγμένη, να παρατηρεί επίσης και δυσκολία στην ανάκληση άλλων πραγμάτων. Μπορεί να δυσκολεύεται να θυμηθεί τα ραντεβού, να πάρει τη φαρμακευτική του αγωγή, τις δουλειές ή τα ψώνια που έχει να κάνει, ή που έχει βάλει τα κλειδιά ή τα γυαλιά του.
Μπορεί κάποιος εύλογα να νομίζει ότι πάσχει από άνοια, ορισμένες φορές όμως η αιτία είναι πολύ απλούστερη.
Τα τρία στάδια της μνήμης
Καταστάσεις που επηρεάζουν τη μνήμη
Η αποτελεσματικότητα και η ακρίβεια της μνήμης μας εξαρτάται από τις συνθήκες υπό τις οποίες τη χρησιμοποιούμε. Θα πρέπει αρχικά να δώσουμε την απαραίτητη προσοχή ώστε να καταγράψουμε και να αποθηκεύσουμε μια νέα πληροφορία στη μνήμη. Ο εγκέφαλος συνηθίζει να διαγράφει πληροφορίες που μας είναι άχρηστες και δεν τις ανακαλούμε για να τις χρησιμοποιήσουμε.
1) Υπερφόρτωση της μνήμης
2) Ψυχολογική κατάσταση (άγχος, κατάθλιψη)
3) Σωματική αναπηρία (προβληματική όραση και ακοή)-δυσχεραίνουν την εγχάραξη και την αφομοίωση της πληροφορίας
4) Ασθένειες (καρδιοπάθειες, διαβήτης)
Τι ονομάζουμε άνοια;
Ο όρος άνοια αναφέρεται σε μια σειρά συμπτωμάτων που παρουσιάζουν άτομα με νοσήματα που καταστρέφουν τα εγκεφαλικά κύτταρα. Τα συμπτώματα αυτά είναι καταρχήν απώλεια μνήμης και ακολούθως διαταραχή των υπόλοιπων γνωστικών λειτουργιών: του λόγου, της προσοχής, της συγκέντρωσης, της κρίσης. Αποτέλεσμα αυτής της παθολογικής διεργασίας είναι η σταδιακή και αργή επιδείνωση της ικανότητας του ατόμου να λειτουργήσει ικανοποιητικά στην καθημερινή ζωή και τελικά η πλήρης αποδιοργάνωση της προσωπικότητας του. Πολύ συχνά, ο όρος «άνοια» χρησιμοποιείται λανθασμένα από το ευρύ κοινό και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως συνώνυμος της νόσου Alzheimer. Η άνοια είναι ένας περιγραφικός, γενικός όρος, ενώ η νόσος Alzheimer είναι συγκεκριμένη ασθένεια, η οποία ευθύνεται για περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις άνοιας.
Η νόσος Alzheimer
Η νόσος Alzheimer (ΝΑ) ευθύνεται για περίπου το 60% όλων των μη αναστρέψιμων ανοιών. Η νόσος Alzheimer χαρακτηρίζεται εκτός από διαταραχές μνήμης, από αφασία, απραξία ή/και αγνωσία. Χαρακτηρίζεται από σταδιακή έναρξη και σημαδεύεται από προοδευτική έκπτωση στη γνωστική ικανότητα (νόηση), ενώ η κινητική λειτουργία εξασθενεί σε προχωρημένα στάδια. Μελέτες υποδεικνύουν ότι πρέπει να εμπλέκονται σ’ αυτήν αρκετά νευροδιαβιβαστικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των χολινεργικών, γλουταμινεργικών, σεροτονινεργικών και ντοπαμινεργικών. Μέχρι στιγμής η απώλεια των χολινεργικών νευρώνων φαίνεται να είναι η πιο σημαντική δυσλειτουργία. Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, οι ερευνητές ανακάλυψαν σε νεκροτομικά παρασκευάσματα εγκεφάλου ασθενών με ΝΑ ένα προσυναπτικό έλλειμμα στο χολινεργικό σύστημα (Davies & Maloney, 1976). Αυτή η ανακάλυψη οδήγησε σ ένα μεγάλο εύρημα: τους αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης, που αυξάνουν τα συναπτικά επίπεδα ακετυλοχολίνης και προκαλούν μέτρια βελτίωση στα συμπτώματα της νόσου. Οι γεροντικές πλάκες που αποτελούνται από βήτα-αμυλοειδές είναι η πιο ευρέως μελετημένη νευροπαθολογική αλλαγή της ΝΑ.
Αγγειακή άνοια
Ο εγκέφαλος βασίζεται σε ένα δίκτυο αγγείων για να του φέρουν οξυγονωμένο αίμα. Εάν η παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο αποτύχει, τα κύτταρα του εγκεφάλου είναι πιθανό να πεθάνουν και αυτό μπορεί να προκαλέσει τα συμπτώματα αγγειακής άνοιας. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν είτε ξαφνικά, μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, ή με την πάροδο του χρόνου, μέσω μιας σειράς μικρών εγκεφαλικών επεισοδίων.
Άνοια με σωμάτια Lewy
Αυτή η μορφή άνοιας παίρνει το όνομα της από μικροσκοπικές σφαιρικές δομές που αναπτύσσονται μέσα στα νευρικά κύτταρα. Η παρουσία τους στον εγκέφαλο οδηγεί στον εκφυλισμό του εγκεφαλικού ιστού. Πλήττονται η μνήμη, η συγκέντρωση και οι γλωσσικές δεξιότητες.
Μετωποκροταφική άνοια (FTD) (συμπεριλαμβανομένης και της νόσου του Pick)
Στη μετωποκροταφική άνοια, η βλάβη συνήθως εστιάζεται στο μπροστινό τμήμα του εγκεφάλου. Αρχικά επηρεάζονται περισσότερο από τη μνήμη, η προσωπικότητα και η συμπεριφορά.
Οπίσθια φλοιική ατροφία (PCA)
Στην οπίσθια φλοιική ατροφία, προκαλείται βλάβη στον οπτικό φλοιό, στο πίσω μέρος του εγκεφάλου. Οι άνθρωποι έχουν δυσκολία με τις οπτικοχωρικές ικανότητες.
Σπανιότερες αιτίες άνοιας
Υπάρχουν αναστρέψιμες άνοιες;
Σε λίγες περιπτώσεις η άνοια εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα άλλου υποκείμενου σωματικού νοσήματος π.χ. μιας βαριάς ενδοκρινοπάθειας (υποθυρεοειδισμός) ή της έλλειψης από τον οργανισμό συγκεκριμένων βιταμινών (B12) και ιχνοστοιχείων. Η άνοια μπορεί επίσης να αποτελεί σύμπτωμα όγκων του εγκεφάλου ή να είναι αποτέλεσμα τοξικής δράσης στον εγκέφαλο ουσιών όπως το αλκοόλ ή διαφόρων (ηρεμιστικά και παλαιά αντικαταθλιπτικά, φάρμακα για τη νόσο Πάρκινσον, αντιυπερτασικά φάρμακα). Τέλος, ψυχικές παθήσεις όπως η κατάθλιψη και η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή μπορεί να προκαλέσουν μνημονικές δυσκολίες. Η ανίχνευση τέτοιων περιπτώσεων δευτερογενούς ανοϊκής συνδρομής έχει σημασία γιατί αντιμετωπίζοντας το υποκείμενο πρόβλημα θεραπεύουμε την άνοια μερικά ή ολικά.
Κάλυψη αναγκών των ανοϊκών ασθενών:
Στο αρχικό στάδιο της νόσου είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει μία οργάνωση της καθημερινότητας (ρουτίνα), που θα βοηθάει το άτομο να βάζει τα πράγματα στη ζωή του σε μία σειρά. Η ενημέρωση και η υποστήριξη της οικογένειας όσον αφορά την νόσο και τα συμπτώματα της είναι ένα ακόμη σημαντικό βήμα και τέλος η συμμετοχή του ασθενή σε προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης.
Στο μεσαίο στάδιο θα πρέπει να υπάρχει μία απλούστευση στον τρόπο ζωής του πάσχοντα και η υποστήριξη/κινητοποίηση στις καθημερινές δραστηριότητες. Και σε αυτό το στάδιο είναι εξίσου σημαντικές οι ασκήσεις νοητικής ενδυνάμωσης όπως και η εργοθεραπεία και η θεραπεία μέσω τέχνης (π.χ. όσα δεν μπορούν να ειπωθούν, ας εκφραστούν πάνω στο χαρτί).
Στο προχωρημένο στάδιο πρωτεύον μέλημα της οικογένειας και των φροντιστών είναι η αναγνώριση και η κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών, η διασφάλιση της αξιοπρέπειας και της σωματικής άνεσης και η πρόληψη κατακλίσεων και δυσκαμψίας. Επίσης σε αυτό το στάδιο είναι συχνό φαινόμενο ο πάσχων να μην μπορεί να περιγράψει σωστά τις ανάγκες του (πείνα, δίψα, πόνος κλπ) ή να τις περιγράφει με λάθος λέξεις. Εκεί θα πρέπει να τον βοηθήσουμε να εκφραστεί, να δείξουμε υπομονή και μέσω μικρών ερωτήσεων να κατανοήσουμε τι ακριβώς θέλει να μας πει. Με ήρεμη φωνή και συνεχή βλεμματική επαφή προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε μαζί του. Μην ξεχνάμε ότι ο ασθενής μας δεν παύει να έχει συναισθήματα και να καταλαβαίνει τα συναισθήματα μας.
Επίσης:
Αποφεύγουμε φράσεις όπως:
Εν κατακλείδι..
Οι ιατρικές και κοινωνικές υπηρεσίες για τα άτομα με άνοια και τους φροντιστές τους διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Ανεξάρτητα όμως από το μέρος που ζει κάποιος υπάρχουν κάποια βασικά πράγματα που θα χρειαστεί:
Είπε το μικρό αγόρι: "Μερικές φορές, μου πέφτει το κουτάλι".
Απάντησε ο γέρος άντρας: "Κι εμένα".
Ψιθύρισε το αγόρι: "Καμιά φορά βρέχομαι".
Ο γέρος άντρας απάντησε, χαμογελώντας: "Κι εγώ".
Είπε πάλι το αγόρι: "Καμιά φορά κλαίω".
Ο γέρος άντρας έγνευσε θετικά: "Κι εγώ κλαίω".